Αν έχεις μυρίσει Χριστόψωμο, και αν έχεις ζυμώσει κιόλας, δύσκολα το ξεχνάς. Όπως η παρασκευή του καθημερινού ψωμιού, απαιτεί ιδιαίτερη φροντίδα, αλλά και κάτι παραπάνω, αφού το ψωμί αυτό είναι ορόσημο της νοικοκυροσύνης της κυρίας του σπιτιού και πρέπει να είναι αφράτο, με λαμπερή χρυσή κόρα στο εξωτερικό, περίτεχνα σχέδια και να περιέχει πολλά ξεχωριστά υλικά που θα το κάνουν πλούσιο. Σε πολλές περιοχές βάζουν καρύδια, μέλι, αμύγδαλα μέσα στο χριστουγεννιάτικο ψωμί.
Το «ψωμί του Χριστού» το έφτιαχνε, την παραμονή των Χριστουγέννων, η νοικοκυρά με ιδιαίτερη ευλάβεια και με ειδική μαγιά από ξερό βασιλικό. Στην Αρκαδία οι νοικοκυρές χρησιμοποιούν προζύμι. Η δική μου μάνα έπιανε πάντα προζύμι του Σταυρού και με εκείνο έφτιαχνε τα ψωμιά όλου του χρόνου. Μοσχοβολούσε το ψυγείο όπου το φύλαγε. Το προζύμι εκείνο ήταν σταυρωμένο με τα σταυρολάλουδα που μοιράζουν στην εκκλησία την ημέρα της γιορτής του Σταυρού.
Η διαδικασία δεν είναι εύκολη. Αναπιάνεις το προζύμι, προσθέτεις αργά αλεύρι και χλιαρό νερό, και μετά θέλει πολλή δύναμη το ζύμωμα μέσα στη λεκάνη. Το ψωμί του σπιτιού μας μύριζε μαστίχα και γλυκάνισο. Αφού, λοιπόν, η νοικοκυρά άφηνε το ζυμάρι να ξεκουραστεί και να φουσκώσει στο στρογγυλό ταψί, κάτω από χιράμια και κουβέρτες, ερχόταν η ώρα της διακόσμησης. Στη συνέχεια, έφτιαχνε έναν σταυρό από ζυμάρι και τον τοποθετούσε πάνω στο ψωμί, έναν σταυρό με διχαλωτές απολήξεις στις κεραίες του, συμμετρικό, και φρόντιζε να υπολογίσει πόσο θα φούσκωνε ο σταυρός, ώστε να μην είναι ούτε πολύ μεγάλος ούτε πολύ μικρός. Και γύρω, συμπλήρωνε τη διακόσμηση με άλλα σύμβολα από ζυμάρι. Η μάνα μου έβαζε στο κέντρο ένα καρύδι, όπως αντίστοιχα το Πάσχα ένα κόκκινο αβγό, Μεγαλοπεφτιάτικο, δηλαδή γεννημένο τη Μεγάλη Πέμπτη και βαμμένο την ίδια ημέρα.
Ένα κεφαλαίο «Β», μας πληροφορεί η wikipedia, συμβολίζει το ζυγό του αλετριού (από την ιστορία της σποράς) ενώ άλλες παραστάσεις αλέτρι βόδια κλπ συμβολίζουν το αυτό. Στο άλλο μισό της επιφάνειας του Χριστόψωμου με «σωρό» ζύμης παρίσταται η «στοίβα» (οι θημωνιές), πλαισιωμένη με φύλλα αμπέλου και ελιάς, η προσδοκία, το όνειρο για το ερχόμενο Καλοκαίρι. Επίσης πολλές φορές απεικονίζεται και το σπίτι στο οποίο και θα έρθει η ευτυχία της χρονιάς μια ιδιαίτερη σημασία που τονίζεται και στα κάλαντα:
«Σ΄ αυτό το σπίτι πού 'ρθαμε πέτρα να μη ραΐσει
κι ο νοικοκύρης του σπιτιού χίλια χρονιά να ζήσει».
Γύρω από το χριστόψωμο υπάρχουν και άλλες παραδόσεις. Αναφέρονται στην ενότητα της Εκκλησίας και των λαών, με συμβολικό πρότυπο την ένωση των κόκκων του σίτου σ΄ ένα ψωμί. Οι λαοί κάποτε θα ενωθούν μ’ ένα ποιμένα, το Χριστό.
Στη Μάνη κάθε οικογένεια στο φούρνο του σπιτιού «ρίχνει» τα χριστόψωμα, για να τα κόψει στο τραπέζι των Χριστουγέννων ο οικοδεσπότης σταυρώνοντάς τα, και ευχόμενος «Χρόνια πολλά και του χρόνου». Τα χριστόψωμα κατασκευάζονται όπως το ψωμί, μόνο που στολίζονται με σταυρούς και ποικίλα στολίδια ανάλογα με την καλαισθησία της νοικοκυράς.
Στη Σπάρτη, σε κάθε σπίτι, δυο τρεις μέρες πριν, ζυμώνουν 1 – 15 καρβέλια ψωμί. Το ένα, που το τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, είναι το ψωμί του Χριστού και το πλάθουν σε σχήμα σταυρού από ζύμη. Τ’ άλλα χριστόψωμα τα κάνουν με αμύγδαλα και καρύδια.
Οι Σαρακατσάνοι τσοπάνηδες φτιάχνουν δύο χριστόψωμα. Το πρώτο, το καλύτερο και με τα πιο πολλά κεντίδια, είναι για το Χριστό «για να τους φυλάει και να τους ευλογάει». Πάνω του σκαλίζουν ένα μεγάλο σταυρό – φεγγάρι με πέντε λουλούδια. Το δεύτερο, η τρανή Χριστοκουλούρα ή Ψωμί του Χριστού, είναι για τα πρόβατα. Έτσι τα τιμά ο βοσκός και τα ευλογά ο Χριστός. Στη Χριστοκουλούρα παριστάνεται με ζύμη, όλη η ζωή της στάνης, δηλαδή η μάντρα, τα πρόβατα, οι βοσκοί κτλ.
Στην Κεφαλλονιά όλο το σόι συγκεντρώνεται στο σπίτι του πιο ηλικιωμένου. Στο πάτωμα τοποθετούν τρία δαυλιά «χιαστί» και πάνω τους βάνουν την «κουλούρα». Όλοι κάνουν ένα κλοιό γύρω ακουμπώντας καθένας με το δεξί του χέρι την κουλούρα. Ύστερα ο νοικοκύρης ψάλλει το «Η γέννησή σου Χριστέ ο Θεός…» και ρίχνει λάδι στα δαυλιά, βάζοντάς τα στη φωτιά. Μετά κόβει την κουλούρα, τη μοιράζει και δειπνούν όλοι μαζί.
Στην Κρήτη το χριστουγεννιάτικο ψωμί το φτιάχνουν οι γυναίκες με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή. Η ετοιμασία του είναι ολόκληρη ιεροτελεστία: χρησιμοποιούν ακριβά υλικά, ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα, γαρίφαλα και καθώς ζυμώνουν λένε: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».
Στην Καστοριά οι γυναίκες αποτυπώνουν και τα πέντε τους δάχτυλα, πάνω στο ψωμί, και λένε στα μικρά παιδιά πως ο Χριστός κατέβηκε στο φούρνο και το ευλόγησε. Στο Μιχαλίτσι της Μικράς Ασίας, το χριστουγεννιάτικο ψωμί ονομαζόταν Χριστός. Στη Γρατινή της Κομοτινής το χριστόψωμο ονομάζεται παράς γιατί μέσα έχουν βάλει ένα νόμισμα ενώ στην Κύπρο το χριστόψωμο είναι γνωστό ως γεννόπιττα, δηλαδή η πίτα των Χριστουγέννων.
Όταν πλάσουν το ζυμάρι, παίρνουν τη μισή ζύμη και φτιάχνουν μια κουλούρα, ενώ με την υπόλοιπη φτιάχνουν ένα σταυρό με λωρίδες και τον τοποθετούν πάνω στο ψωμί. Στο κέντρο βάζουν ένα άσπαστο καρύδι και στην υπόλοιπη επιφάνεια σχεδιάζουν σχήματα με το μαχαίρι ή με το πιρούνι, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς, πουλάκια.
Το καθημερινό φαγητό των Ελλήνων έχει ως βάση το ψωμί ή την πρώτη ύλη του ψωμιού, τους σπόρους δηλαδή των δημητριακών. Γι' αυτό και η έννοια του φαγητού ταυτίζεται για τον Έλληνα με το ψωμί: ψωμί και προσφάι, λένε ενώ η κατάρα της πείνας είναι:να πεις το ψωμί ψωμάκι. Στις μεγάλες γιορτές το ψωμί βάζει τα καλά του με ιδιαίτερο όνομα και είδος παρασκευής κάθε φορά, κατέχει σπουδαία θέση ανάμεσα στα εορταστικά φαγητά κι αυτό αποτελεί πραγματικά ένα κοινό στοιχείο του παραδοσιακού πολιτισμού όλων των ελληνικών τόπων.
Τα Χριστούγεννα το ψωμί είναι χριστόψωμο και το βρίσκουμε παντού. Είναι το σύμβολο, ο φορέας της ευεργετικής δύναμης που ενσαρκώνεται στο νεογέννητο Χριστό.
Επίσης σε πολλά μέρη της Ελλάδας παρασκευάζουν κουλούρες τα «Χριστοκούλουρα» που μοιάζουν με τα Χριστόψωμα, είναι όμως μικρότερα, τα οποία και κρεμούν δίπλα στα εικονίσματα για όλο το έτος ενισχύοντας τους πόθους της οικογένειας.
(Με πληροφορίες από το users.sch.gr, τη wikipedia)
Γαλανιάδη Εύα
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου