Το θέμα της εισήγησής μου, αναφέρεται στην κατάσταση και τις προοπτικές των ΜμΕ – και ιδιαίτερα των μικρών και των πολύ μικρών - ενόψει των νέων προκλήσεων, με τις οποίες φαίνεται ότι θα έρθουν αντιμέτωπες τόσο στο προσεχές όσο και στο απώτερο μέλλον.
Μετά από επτά έτη μνημονιακής πολιτικής.........
και σχεδόν δέκα έτη ύφεσης, τα στοιχεία που αφορούν το μακροοικονομικό περιβάλλον – μικρή αύξηση του ΑΕΠ κατά το πρώτο τρίμηνο του 2017 με αύξηση κυρίως της ιδιωτικής κατανάλωσης και κατά δεύτερο λόγο των επενδύσεων καθώς και υποχώρηση της ανεργίας με σταδιακή ανάκαμψη της απασχόλησης - αλλά και τα στοιχεία που αναφέρονται σε ορισμένες πτυχές της επιχειρηματικής δραστηριότητα, όπως η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής, ο τουρισμός αλλά και η εξαγωγική δραστηριότητα δείχνουν ότι ο υφεσιακός κύκλος που ταλαιπώρησε με τρόπο επώδυνο την ελληνική οικονομία ευρίσκεται, εάν μου επιτρέπεται ή έκφραση, σε φάση αποδρομής.
Παρ’ όλα αυτά, η ελληνική οικονομία αλλά και γενικότερα η ελληνική κοινωνία βγαίνει από τον κύκλο αυτό της ύφεσης, η οποία σε ένα μεγάλο ποσοστό υπήρξε αποτέλεσμα της πολιτικής της εσωτερικής υποτίμησης, βαριά λαβωμένη όμως και με πολλά «θύματα». Ανάμεσα σε αυτά επιτρέψτε μου να αναφέρω:
(α) τις 250.000 περίπου επιχειρήσεις που δεν υπάρχουν πια,
(β) το ένα εκατομμύριο ανέργων ατόμων που προστέθηκαν και που τα μισά σχεδόν από αυτά έχουν προσπαθήσει με κάθε τρόπο να κερδίσουν τη ζωή τους μεταναστεύοντας ακόμα και στο εξωτερικό,
(γ) τους 400.000 νέους, το υπενδεδυμένο κεφάλαιο πολιτείας και οικογενειών που μετανάστευσαν ήδη σε άλλη χώρα
(δ) ορισμένους κλάδους της ελληνικής οικονομίας, όπως οι κατασκευές και δευτερευόντως η μεταποίηση, που γνώρισαν ένα είδος «εθνοκάθαρσης»,
(ε) τη ραγδαία υποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων αλλά και
(στ) τη δραματική μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος των νοικοκυριών.
Και αυτά, που μόνο ενδεικτικά ανέφερα, δεν είναι τίποτε άλλο από το συγκεκριμένο αποτύπωμα σε διαφορετικές σφαίρες της ζωής μας της πρωτόγνωρης για ειρηνική περίοδο μείωσης του ΑΕΠ κατά 25 %.
Από αυτές τις πληγές λοιπόν, άλλες έχουν ήδη αρχίσει να επουλώνονται και άλλες ενδεχομένως να επουλωθούν όσο προχωρεί και για όσο διάστημα διαρκέσει η ανάκαμψη της οικονομίας.
Αυτή η σχετική βελτίωση του οικονομικού περιβάλλοντος έχει αποτυπωθεί, με τον δικό της πάντως τρόπο, στην τελευταία έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις του περασμένου Ιουλίου. Από τα θετικά ευρήματα αυτής της έρευνας είναι, πρώτον, η μείωση του ποσοστού των επιχειρήσεων για τις οποίες οι δείκτες δείχνουν επιδείνωση και, δεύτερον, η σημαντική αύξηση στο ποσοστό των επιχειρήσεων για τις οποίες οι σχετικοί δείκτες δείχνουν σταθεροποίηση. Σε γενικές γραμμές, η δραστηριότητα για τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις φαίνεται να επιστρέφει σε μία κατάσταση κανονικότητας. Μία κανονικότητα, ωστόσο, η οποία κινείται σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Και βέβαια, αυτή η κανονικότητα δεν κατανέμεται ισομερώς σε όλες τις επιχειρήσεις καθώς φαίνεται ότι από αυτήν βγαίνουν κερδισμένες οι μεγαλύτερες τόσο ως προς τον αριθμό των απασχολουμένων όσο και ως προς το ύψος του κύκλου εργασιών.
Επομένως, μολονότι οι αρνητικές επιπτώσεις από τον κύκλο της ύφεσης τείνουν να εξαλειφθούν, η επιχειρηματική δραστηριότητα και ιδιαίτερα η δραστηριότητα των ΜμΕ βρίσκεται ήδη αντιμέτωπη με σημαντικά διαρθρωτικά προβλήματα. Στα προβλήματα αυτά ακριβώς, θα αναφερθώ στη συνέχεια της εισήγησής μου. Και αυτό επειδή ο χαρακτήρας αλλά και ο τρόπος αντιμετώπισης αυτών των διαρθρωτικών προβλημάτων, θα καθορίσουν τόσο την πορεία – δηλαδή τη βιωσιμότητα – όσο και το ίδιο το περιεχόμενο της ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας.
Α. Το πρώτο και ίσως το πιο σημαντικό πρόβλημα είναι εκείνο των πηγών και της άντλησης ρευστότητας για την χρηματοδότηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Είναι σε όλους γνωστό ότι μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης η βασική πηγή ρευστότητας ήταν το τραπεζικό σύστημα καθώς και η κεφαλαιαγορά – εννοώ το χρηματιστήριο – που χρηματοδοτούσε, στο βαθμό που το έκανε, περίπου 300 μεγάλες επιχειρήσεις που ήταν εισηγμένες σε αυτό. Σήμερα, είναι επίσης γνωστό ότι το τραπεζικό σύστημα δεν είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε αυτό το ρόλο. Το ζήτημα, επομένως, είναι να αναζητηθούν και να ενεργοποιηθούν εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται, από όσα γνωρίζω η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς για το σχηματισμό, δηλαδή, εναλλακτικών χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως τα αμοιβαία κεφάλαια, τα equity funds και το crowdfunding. Επιπρόσθετα, γνωρίζετε ότι μέχρι σήμερα τρεις μεγάλες επιχειρήσεις άντλησαν ρευστότητα μέσω της σύναψης ομολογιακών δανείων. Παρατηρούμε, λοιπόν, ότι ήδη οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν ήδη παρακάμψει το τραπεζικό σύστημα και έχουν με επιτυχία αναζητήσει εναλλακτικές πηγές ρευστότητας. Το ίδιο όμως, δεν συμβαίνει για τις ΜμΕ. Από μελέτες που έχει εκπονήσει στο παρελθόν το ΙΜΕ αλλά και από τις έρευνες που διεξάγει περιοδικώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η πρόσβαση στη χρηματοδότηση για τις ΜμΕ στην Ευρωζώνη αλλά κυρίως στην Ελλάδα, φαίνεται ότι αυτές αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες πρόσβασης στη χρηματοδότηση. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι ελληνικές ΜμΕ χρηματοδοτούσαν την επιχειρηματική τους δραστηριότητα κατά ένα συντριπτικό ποσοστό μέσω ιδίων κεφαλαίων. Εξαρτούσαν, δηλαδή, τη χρηματοδότησή τους - είτε αυτή αφορούσε κεφάλαια κίνησης είτε επενδύσεις - από τον κύκλο εργασιών τους και, σε τελική ανάλυση, από την εγχώρια ζήτηση, η οποία για αρκετό χρονικό διάστημα θα κινείται σε χαμηλά επίπεδα. Επομένως, ή ίδρυση και η λειτουργία μιας Αναπτυξιακής Τράπεζας, πάγιο αίτημα της ΓΣΕΒΕΕ, όπως αυτή που έχει εξαγγείλει η κυβέρνηση και η οποία θα στοχεύει κατά μείζονα λόγο στις ΜμΕ, αποτελεί άμεση προτεραιότητα. Η ΓΣΕΒΕΕ, σε πρόσφατη συνάντησή της με τον Υπουργό Οικονομία και Ανάπτυξης, κατέθεσε τις προτάσεις σχετικά:
(α) με τους εναλλακτικούς τρόπους ή, για την ακρίβεια, τις διαφορετικές μορφές που θα ήταν δυνατό να προσλάβει αυτή η Αναπτυξιακή Τράπεζα
(β) με τους διαφορετικούς τρόπους άντλησης πόρων για την Αναπτυξιακή Τράπεζα, και
(γ) με τις κατηγορίες των επιχειρήσεων προς τις οποίες πρέπει να στοχεύει η χρηματοδότηση.
Β. Το δεύτερο διαρθρωτικό πρόβλημα, με το οποίο θα βρεθούν αντιμέτωπες οι ελληνικές ΜμΕ είναι η κατάτμηση της επιχειρηματικής δραστηριότητας. Μια κατάτμηση, η οποία κινείται παράλληλα προς την κατάτμηση των αγορών αγαθών και υπηρεσιών. Έτσι, εκτός από τον γνωστό δυϊσμό της επιχειρηματικής δραστηριότητας ανάμεσα σε μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες κυριαρχούν στις επιμέρους αγορές αγαθών και υπηρεσιών, έχει ξεπροβάλει εδώ και δύο χρόνια περίπου και ένας νέος τύπος επιχειρηματικής δραστηριότητας: η λεγόμενη αδήλωτη ή άτυπη επιχειρηματική δραστηριότητα. Η δραστηριότητα αυτή εντοπίζεται κατά κύριο λόγο στις υπηρεσίες – τα περίφημα επαγγέλματα της «βαλίτσας» - ενώ στον κλάδο του λιανικού εμπορίου η δραστηριότητα αυτή καλύπτει το πεδίο του παραεμπορίου. Παρατηρούμε, επομένως, ότι η ίδια η διάρθρωση των επιμέρους αγορών αγαθών και υπηρεσιών στριμώχνει πλέον τις ελληνικές ΜμΕ σε έναν ασφυκτικά μικρό χώρο, που περιορίζεται από τη μια μεριά από τις μεγάλες, ολιγοπωλιακού τύπου, επιχειρήσεις και από την άλλη μεριά από ένα αυξανόμενο αριθμό αδήλωτων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Εάν, μάλιστα, θεωρήσουμε ότι αυτές οι τρεις κατηγορίες επιχειρηματικής δραστηριότητας ανταγωνίζονται στο πεδίο της συρρικνωμένης πλέον εγχώριας ζήτησης, τότε γίνεται αντιληπτή η τραγικότητα της κατάστασης.
Θα πρέπει, φυσικά, να παραδεχτούμε ότι αρκετές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα του δευτερογενή τομέα, ενόψει της μείωσης της εγχώριας ζήτησης κατόρθωσαν να προσανατολιστούν στις εξαγωγές με σχετική επιτυχία. Άλλωστε, η αύξηση των εξαγωγών, εάν αφαιρέσει κανείς τον κλάδο του τουρισμού, έχει οδηγήσει και στην πρωτοφανή αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής. Ωστόσο, αυτή η αύξηση της βιομηχανικής παραγωγής δεν είχε πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για τις παραδοσιακές «δορυφορικές» βιοτεχνικές κυρίως επιχειρήσεις, που στο παρελθόν λειτουργούσαν ως προμηθευτές τους. Αυτές οι «δορυφορικές» βιοτεχνικές επιχειρήσεις μικρού και μεσαίου μεγέθους, πολλές από τις οποίες δεν υπάρχουν πια, έχουν αντικατασταθεί από ανάλογες επιχειρήσεις του εξωτερικού. Η ΓΣΕΒΕΕ, εδώ και δύο χρόνια, έχει καταθέσει εμπεριστατωμένες προτάσεις για το σχηματισμό «αλυσίδων αξίας» ανάμεσα στις μεγάλες εξαγωγικές επιχειρήσεις και σε μικρότερες δορυφορικές βιοτεχνικές επιχειρήσεις, κατά κύριο λόγο. Ο σχηματισμός αυτών των αλυσίδων αξίας μπορεί αφενός να λειτουργήσει ανασχετικά προς το φαινόμενο της κατάτμησης της επιχειρηματικής δραστηριότητας και αφετέρου να βελτιώσει την ανταγωνιστική θέση τόσο των ίδιων των εξαγωγικών επιχειρήσεων όσο, και των δορυφόρων-προμηθευτών τους.
Το ίδιο, ισχύει, πολύ περισσότερο και για τον ακμάζοντα κλάδο του τουρισμού, ο οποίος από όσα δείχνουν τα μέχρι τώρα στοιχεία θα έχει συμβολή περίπου στο 20 % του ΑΕΠ και ίσως παραπάνω. Το ποσοστό αυτό θα ήταν ακόμα μεγαλύτερο εάν ο κλάδος της παροχής τουριστικών υπηρεσιών είχε δημιουργήσει επαρκείς αλυσίδες αξίας με επιχειρήσεις τόσο του πρωτογενή όσο και του δευτερογενή τομέα. Παραδειγματικά, θα ήθελα στο σημείο αυτό να αναφερθώ σε ορισμένα στοιχεία σχετικά με την Κορινθία. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία η απασχόληση στον πρωτογενή τομέα κατά την περίοδο 2006 -2016 μειώθηκε κατά 45% περίπου, η μείωση για τον δευτερογενή τομέα κυμάνθηκε στο 18 % περίπου, ενώ κατά το ίδιο χρονικό διάστημα η απασχόληση στον τριτογενή τομέα αυξήθηκε κατά 18%. Οι ίδιες τάσεις παρατηρούνται κατά την ίδια χρονική περίοδο και σε σχέση με την Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία. Ειδικότερα, ενώ η συνολική ΑΠΑ σε απόλυτες τιμές παρέμεινε σχεδόν στα ίδια επίπεδα – περίπου 2,5 δις Ευρώ – στον πρωτογενή τομέα η μείωση ήταν από 150 εκατομμύρια Ευρώ στην αρχή της περιόδου, στα 100 εκατομμύρια Ευρώ στο τέλος της περιόδου και μικρότερη μείωση στην ΑΠΑ του δευτερογενή τομέα – με εξαίρεση τις κατασκευές όπου η ΑΠΑ μειώθηκε από 220 εκατομμύρια Ευρώ σε 90 εκατομμύρια Ευρώ περίπου. Αντίθετα, για τις επιχειρήσεις του τριτογενή τομέα η ΑΠΑ αυξήθηκε σε απόλυτες τιμές κατά 17%. Τα στοιχεία αυτά είναι ενδεικτικά αφενός της αποσύνδεσης των τριών τομέων της οικονομικής δραστηριότητας και αφετέρου της άνισης υπανάπτυξης με τυπικό χαρακτηριστικό την τυφλή «τριτογενοποίηση» της τοπικής οικονομίας.
Επομένως, η ένταξη των ΜμΕ σε ευρύτερες «αλυσίδες αξίας» είναι ένας βασικός και ισχυρός τρόπος για να αντιμετωπιστούν τα διαρθρωτικά προβλήματα που σχετίζονται με την κατάτμηση των επιμέρους αγορών αγαθών και υπηρεσιών. Ο δεύτερος τρόπος είναι ο σχηματισμός των λεγόμενων «συστάδων επιχειρήσεων». Την προηγούμενη τετραετία το ΙΜΕ της ΓΣΕΒΕΕ βοήθησε στον σχηματισμό 20 περίπου τέτοιων συστάδων επιχειρήσεων, οι οποίες σήμερα λειτουργούν με επιτυχία. Αυτό που επιτυγχάνεται με το σχηματισμό τέτοιων συστάδων επιχειρήσεων είναι, πρώτον, η διεύρυνση του επιχειρηματικού ορίζοντα των μικρών επιχειρήσεων – ένας ορίζοντας που τις περισσότερες φορές περιορίζεται σε τοπικό και μόνο επίπεδο – και, δεύτερον, η δημιουργία των λεγόμενων «οικονομιών κλίμακας». Αυτές οι «οικονομίες κλίμακας», δεν είναι τίποτε άλλο παρά εξοικονομήσεις στο κόστος λειτουργίας των επιχειρήσεων εξαιτίας της διεύρυνσης του μεριδίου τους, σε επιμέρους αγορές αγαθών και υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό είναι δυνατό να ξεπεραστούν τα χρόνια διαρθρωτικά προβλήματα των ελληνικών ΜμΕ, που οφείλονταν κυρίως στη χαμηλή παραγωγικότητά τους και κατ’ επέκταση στο χαμηλό επίπεδο ανταγωνιστικότητάς τους. Και αυτό μπορεί να επιτευχθεί χωρίς να επηρεαστεί το ίδιο το μέγεθος των επιχειρήσεων που συμμετέχουν σε τέτοιες συστάδες.
Γ. Αυτοί οι δύο εναλλακτικοί τρόποι αντιμετώπισης των διαρθρωτικών προβλημάτων φέρνουν στην επιφάνεια και ένα επιπρόσθετο διαρθρωτικό πρόβλημα, που μας έχει κληροδοτήσει η πολιτική της εσωτερικής υποτίμησης: αυτό δηλαδή, της με κάθε δυνατό τρόπο μείωσης του μισθολογικού κόστους ή για την ακρίβεια της μείωσης του μοναδιαίου κόστους εργασίας, όπως αναφέρεται στις διάφορες εκθέσεις. Στην περίπτωση αυτή, τα όποια οφέλη ως προς την ανταγωνιστικότητα και την κερδοφορία συνδυάστηκαν με μία δομή απασχόλησης που χαρακτηρίζεται από διευρυμένη ευελιξία και κυρίως χαμηλές αμοιβές. Έτσι, μέσα σε ένα χρονικό διάστημα εννέα ετών τα άτομα που απασχολούνται υπό καθεστώς μερικής απασχόλησης, έχουν διπλασιαστεί ως ποσοστό στο σύνολο των απασχολουμένων, ενώ πάνω από μία στις δύο προσλήψεις που γίνονται είναι με καθεστώς είτε μερικής είτε εκ περιτροπής απασχόλησης. Χαρακτηριστική συνέπεια αυτής της πολιτικής αποπληθωρισμού των εισοδημάτων είναι ότι, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Έρευνας για τις Συνθήκες Διαβίωσης των Νοικοκυριών, ο κίνδυνος φτώχειας μετατοπίστηκε από την πληθυσμιακή κατηγορία των ανέργων στην πληθυσμιακή κατηγορία των εργαζόμενων. Αυτό σημαίνει ότι οι μισές και ίσως παραπάνω θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται εξασφαλίζουν εισοδήματα κοντά ή και κάτω από τα όρια της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Επιτρέψτε μου σε αυτό το σημείο να διακινδυνεύσω, μία εκτίμηση σχετικά με το προσεχές μέλλον και να αναδείξω μία, με την ευρύτερη σημασία του όρου, πολιτική διάσταση που σχετίζεται με το διακύβευμα της ανάπτυξης και της αναδιάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας. Η εκτίμησή μου λοιπόν, είναι ότι η επιχειρηματική κοινότητα στην Ελλάδα θα χωριστεί σε δύο αντίθετα στρατόπεδα. Στο πρώτο από αυτά θα συγκεντρωθούν όσοι και όσες από τη δύναμη της αδράνειας, θα επιλέξουν τη μυωπική στρατηγική του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Για αυτό το στρατόπεδο η διατήρηση και η αύξηση της κερδοφορίας, θα εξαρτάται μονομερώς από ευκαιριακές τακτικές είτε μείωσης του μισθολογικού κόστους με κάθε τρόπο είτε αδήλωτης ή ακόμα και υποδηλωμένης επιχειρηματικής δραστηριότητας με σκοπό να διατηρήσουν τις επιχειρήσεις τους, σε ένα περιβάλλον άγριου ανταγωνισμού. Μολονότι, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, αυτή η τακτική είναι αρκετά δημοφιλής σε πολλούς συναδέλφους μας, θα πρέπει ως Πρόεδρος της ΓΣΕΒΕΕ να τονίσω ότι αυτή είναι μία στρατηγική αδιέξοδη και χωρίς αύριο. Στο άλλο στρατόπεδο θα βρεθούν όσοι και όσες από τους συναδέλφους, ανεξάρτητα από τον τομέα ή τον κλάδο στον οποίο δραστηριοποιούνται, θα επιλέξουν μια στρατηγική αναδιαρθρώσεων και συνεργασιών. Είναι ελπίζω σαφές, από όσα έχω αναπτύξει μέχρι τώρα, σε ποιο στρατόπεδο έχει επιλέξει να ενταχθεί η ΓΣΕΒΕΕ. Υπάρχει, όμως, και μία τρίτη κατηγορία επιχειρήσεων, στις οποίες συχνά αναφερόμαστε με τον οικείο σε όλους όρο «επιχειρηματικότητα ανάγκης». Θα πρέπει, σε κάθε περίπτωση να γίνει αντιληπτό, ότι εδώ δεν πρόκειται για αμιγώς επιχειρηματική δραστηριότητα αλλά για ένα είδος οιονεί μισθωτής απασχόλησης, δεδομένου ότι το έσοδο αυτών των ανθρώπων εξαντλείται στην επιχειρηματική αμοιβή. Πρόκειται, για να γίνω πιο σαφής, για εκείνη της στρατιά των αυτοαπασχολουμένων με χαμηλό κύκλο εργασιών που σε πολλές περιπτώσεις δεν ξεπερνά τα 10.000-20.000 Ευρώ ετησίως. Αυτού του είδους η επιχειρηματική δραστηριότητα πρέπει να αντιμετωπιστεί σαν αυτό που είναι: με άλλα λόγια σαν ένα παράγοντας ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής.
Κυρίες και κύριοι,
Θα ήθελα να κλείσω την εισήγησή μου με ένα ζήτημα, το οποίο μπορεί εκ πρώτης όψεως να μην φαίνεται σαν ένα διαρθρωτικό πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας, αλλά σε κάθε περίπτωση έχει αποκτήσει, ιδιαίτερα τα τελευταία δύο χρόνια, τον χαρακτήρα του επείγοντος. Και το ζήτημα αυτό δεν είναι άλλο από αυτό της υπερφορολόγησης και των οφειλών των επιχειρήσεων προς το Δημόσιο και τα Ασφαλιστικά Ταμεία και κατά κύριο λόγο τον πρώην ΟΑΕΕ. Πράγματι, η τελευταία έρευνα του ΙΜΕ της ΓΣΕΒΕΕ έδειξε ότι οι οφειλές προς την Εφορία είναι οι πιο δύσκολες να αντιμετωπιστούν από τις μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις αλλά και εκείνες που φροντίζουν να εξυπηρετούν κατά προτεραιότητα οι επιχειρηματίες. Η εκτίμηση του ΙΜΕ, με βάση την τελευταία έρευνα, είναι ότι από τον Εξωδικαστικό Μηχανισμό ρύθμισης οφειλών θα ωφεληθούν περί τις 60.000 μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις. Και τούτο επειδή η συντριπτική πλειονότητα των ΜμΕ στην Ελλάδα έχει οφειλές προς ένα μόνο δικαιούχο: το ελληνικό Δημόσιο. Θα υπάρξει, επομένως, στο άμεσο μέλλον ανάγκη να ληφθεί αντίστοιχη και ανάλογη πρόνοια και για τις επιχειρήσεις αυτές. Ωστόσο, το θέμα της υπερφορολόγησης δεν περιορίζεται μόνο στις οφειλές. Αντίθετα, αποκτά εκρηκτικές διαστάσεις εάν ληφθεί υπόψη, ότι είναι κυρίως τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα εκείνα τα οποία έχουν υπερβεί κατά πολύ τα όρια της φοροδοτικής τους ικανότητας. Η συρρίκνωση, επομένως, της μεσαίας τάξης δεν είναι μόνο οικονομικό πρόβλημα. Είναι ταυτόχρονα κοινωνικό καθώς δείχνει μία κοινωνία άνιση και πολωμένη. Και είναι, τέλος, πολιτικό καθώς από την εποχή του Αριστοτέλη και μέχρι σήμερα γνωρίζουμε ότι χωρίς μεσαία τάξη, χωρίς ΜμΕ, μικρή και πολύ μικρή επιχειρηματικότητα, κανένα καθεστώς δεν είναι σταθερό και βιώσιμο.
Πηγή
0 σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου